11 SEÇMELİ TARİH 2.ÜNİTE: Türklerde Toplum Yapısı

A- İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

📌 A. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

1. Toplumsal Yapı

📜 Eski Türk toplumu, atlı-göçebe (konargöçer) bir yaşam sürdürüyordu. Coğrafi koşullar Türk toplumuna sert, mücadeleci ve bağımsız bir karakter kazandırmıştı.

• 🐎 Türk toplulukları hayvanlarına taze ot ve su bulmak için sürekli bozkırda dolaşırlardı.
• ❄️ Kış mevsimini kışlak adı verilen korunaklı yerlerde, yaz mevsimini ise yaylak adı verilen otlak alanlarda geçirirlerdi.
• ⚖️ Kurultaylarda her boyun orun (oturacağı yer) ve ülüş (et payı) belirlenirdi.

📜 Töre: Türk toplumunu düzenleyen kurallar bütünüydü. Töre sayesinde devlet yıkılsa bile toplum varlığını koruyabilmiştir.

• ⚖️ Devletin görevi adaleti sağlamak, bireyin görevi ise devlete bağlılık, vergi ödemek ve askerlik yapmaktı.
• 📜 Yöneticilerle yönetilenler arasında tüz adı verilen bir antlaşma yapılırdı.

📚 Türk Toplumunun Temel Birimleri:

• 👨‍👩‍👧‍👦 Aile (Oğuş): Çekirdek aile yapısına dayanırdı. Anne ve babanın eşit söz hakkı bulunurdu.
• 🧬 Urug (Soy): Akraba ailelerin birleşmesiyle oluşurdu. Sosyal ve ekonomik dayanışma ön plandaydı.
• 🏘️ Boy: Urugların birleşmesiyle oluşan topluluğa boy denirdi. Boyun başında boy beyi bulunurdu.
• 🌍 Budun (Millet): Boyların birleşmesiyle budun (millet) oluşurdu. Budunların birleşmesiyle devlet kurulurdu.

---

2. Yaşayış

📜 Eski Türk toplumunda at, taşıma aracı ve savaş aracı olarak çok önemliydi.

• 🐎 At sayesinde hızlı hareket ederek uzak mesafelere göç edebiliyorlardı.
• 🏞️ Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçilmiş, şehirler kurulmuştur.

🎉 Sosyal ve Kültürel Etkinlikler:

• 🏹 Ok atma ve at yarışları.
• 🤼‍♂️ Güreş, cirit, çevgan, tepik ve binicilik.

🍴 Yemek Kültürü:

• Kebaplar, konserve et, süt, peynir, yoğurt ve hamur işleri temel yiyeceklerdi.
• 🍹 Kımız, en bilinen içecekti.

👗 Giyim:

• Giyim eşyaları genellikle ipek, pamuk, devetüyü ve yün kumaşlardan yapılırdı.
• ❄️ Kışlık giysiler ve börk, hayvan kürklerinden hazırlanırdı.

---

3. Dinî Hayat

📜 Eski Türk toplumu Gök Tanrı Dini’ne inanırdı. Gök Tanrı, tek yaratıcı olup kâinatın yaratıcısı ve hâkimiydi.

• 🌌 İyi insanların uçmag’a (cennet), kötülerin ise tamu’ya (cehennem) gideceğine inanılırdı.
• 🪦 Ölen kişinin mezarına, öldürdüğü düşman sayısınca balbal dikilirdi.

🛐 Tabiat ve Atalar İnancı:

• ⛰️ Dağ, kaya, ırmak ve ağaç gibi doğal unsurlar kutsal sayılırdı.
• 📜 Ataların ruhlarının kendilerini koruduğuna inanılırdı; bu nedenle onların anısına kurban kesilirdi.

📜 Diğer Dinler: Uygurlar Budizm ve Manihaizm; Macarlar, Bulgarlar ve Peçenekler Hristiyanlık; Hazarlar Musevilik ve İslam dinlerini benimsemişlerdir.

---

💡 Genel Değerlendirme:

📌 Eski Türk toplumu, göçebe yaşamın dinamik yapısına uygun, adaleti ve dayanışmayı esas alan bir sosyal düzene sahipti. At ve bozkır kültürü, dinî inançlar ve töre anlayışı toplumun şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.

B- TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE TOPLUM YAPISI

📌 B. TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE SOSYAL YAPI

1. İslamiyet ve Toplumsal Değişim

📜 İslamiyet, Talas Savaşı’ndan sonra Türkler arasında yayılmaya başlamış ve Türklerin yaşamında sosyal ve kültürel değişikliklere yol açmıştır.

• 🕌 Türk bozkır kültürü ile İslam kültürünün kaynaşması, Karahanlılar döneminde başlamıştır.
• 📌 Karahanlılar, Türk-İslam toplumunun oluşmasında köprü görevi görmüştür.

📜 Selçuklular Döneminde toplum, yönetenler (hanedan ve idareciler) ve yönetilenler (halk) olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

---

2. Yönetenler

⚖️ Yönetici sınıf, hanedan üyeleri, asker, vali ve din adamlarından oluşurdu. Toplumun en üstünde yer alan sultan, görev ve sorumluluklarını yerine getirmekle yükümlüydü. Adaletten sapma veya toplum refahını sağlayamama, iktidarı kaybetmeye sebep olabilirdi.

• 👑 İlk Müslüman Türk devletlerinde yöneticiler genelde Türk kökenliydi.
• 🌍 Halk, Karahanlılarda tamamen Türklerden oluşurken; Gazneliler, Selçuklular ve Memluklularda farklı etnik unsurlar da bulunuyordu.

---

3. Yönetilenler (Halk)

📜 Halk, Müslüman ve gayrimüslim olarak ikiye ayrılmış ve hukuki düzenlemeler buna göre yapılmıştır.

a) Aile

👨‍👩‍👧‍👦 Türk-İslam toplumunda tek eşlilik yaygındı. Evlilik, Türk aile hayatında büyük bir öneme sahipti.

• 🔹 Selçuklular döneminde aile, anne, baba ve çocuklardan oluşuyordu.
• 📜 Kadınlar, ailede alınan kararlara katılabiliyor ve toplumda saygın bir konuma sahipti.

b) Göçebe, Köylü ve Şehirliler

🏘️ Halk, yaşadıkları yere göre göçebeler, köylüler ve şehirliler olarak sınıflandırılmıştır.

• 🏙️ Şehirlerde saray, hükümet konağı, medrese, çarşı, hamam ve hastaneler bulunuyordu.
• 🕌 Sultanlar, zaviye, imaret ve hanlar gibi mimari eserler yaptırarak şehirleri köylerden ayırıyordu.
• 🌍 Selçuklu şehirlerinde farklı etnik ve dinî gruplar bir arada yaşıyordu (Türkler, Farslar, Yahudiler, Araplar).

c) Hoşgörü Toplumu

🤝 Türkler, farklı din ve mezheplere karşı hoşgörülü bir politika benimsemişti.

• 📜 Gayrimüslimlere kültürel ve dinî özgürlükler tanınmıştır.
• 🌟 Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik ve Yesevilik gibi tarikatlar yaygındı.

d) Sosyal Yardımlaşma

💡 Vakıflar, sosyal yardımlaşma kurumlarının temelini oluşturmuştur.

• 🏛️ Kervansaraylar, darüşşifalar, imaretler ve hanlar bu kurumlar arasında yer alıyordu.
• 🔹 İmece usulüyle tarım faaliyetleri ve konargöçer hayatın gerektirdiği işler yardımlaşma ile yapılırdı.

---

4. Toplumsal Yaşantı

📜 Türkler, Müslüman olduktan sonra da geleneksel Türkmen kıyafetlerini giymeye devam etmişlerdir.

• 👗 Giysilerde kırmızı ve yeşil renkler tercih edilir, pamuk, yün, ipek ve kürk kumaşlar kullanılırdı.
• 👑 Erkekler dar kıyafetler ve kırmızı börk giyerken, kadınlar takı olarak altın ve gümüş aksesuarlar kullanırdı.

🎉 Eğlence ve Spor:

• 🎶 Kopuz, müzikte en sevilen çalgılardan biriydi.
• 🎯 Ok atma, yay çekme, cirit, güreş gibi sporlar yaygındı.
• 🎊 Nişan, düğün yemekleri, bayramlar ve festivaller sosyal hayatın önemli bir parçasıydı.

🍴 Beslenme:

• Et, süt, yoğurt, peynir, kaymak gibi hayvansal gıdalar temel besin kaynaklarıydı.
• 🍚 Buğday, arpa, pirinç ve sebzeler de sık tüketilirdi.
• 🥤 Meyve suyu ve baldan yapılan içecekler popülerdi.

---

💡 Genel Değerlendirme:

📌 Türk-İslam toplumunda sosyal yapıyı aile, hoşgörü, sosyal yardımlaşma ve etnik çeşitlilik oluşturmuştur. Şehirlerde mimari eserler, medreseler ve dinî yapılar kültürel hayatın temelini oluştururken, spor ve eğlence de toplumsal dinamizmi sağlamıştır.

C- OSMANLI TOPLUM YAPISI

📌 C. KLASİK DÖNEM OSMANLI TOPLUM YAPISI

1. Osmanlı Toplum Yapısı

📜 Osmanlı Devleti’nin toplumsal düzeni, hakkaniyet çemberi adı verilen bir sistemle yönetiliyordu. Bu sisteme göre:

• ⚖️ Dünya barışı adaletle sağlanabilir; adalet için güçlü bir devlet ve halkın refahı şarttır.
• 🔹 Devlet, askerî (yönetici) ve reaya (yönetilenler) olmak üzere iki büyük sınıfa ayrılmıştı.

a) Yönetenler (Askerî Sınıf):

📜 Yönetici sınıf; padişahın dinî ve idari yetki tanıdığı, vergi muafiyeti bulunan devlet görevlilerinden oluşuyordu. Yönetici olabilmek için Müslüman olmak gerekliydi.

• 👑 Saray Halkı: Padişahın özel yaşamını sürdüğü ve devleti yönettiği sarayda, halkla ilişkiler ve devlet törenleri düzenlenirdi.
• ⚔️ Seyfiye: Askerî ve güvenlik işlerinden sorumlu sınıftır. Sadrazam, vezirler, beylerbeyi, sancak beyleri ve tımarlı sipahiler bu gruba dahildir.
• 📖 İlmiye: Din, adalet ve eğitim işlerinden sorumlu olan bilginler sınıfıdır. Şeyhülislam, kadılar, müderrisler ve müftüler bu gruba aittir.
• 🖋️ Kalemiye: Devletin bürokrasi ve yazışma işlerini yürüten memurlar sınıfıdır. Defterdar, nişancı ve reisülküttap bu sınıfta yer alır.

b) Yönetilenler (Reaya):

📜 Reaya, Osmanlı toplumunun üretim yapan ve vergilendirilen kısmını oluştururdu. Bu sınıf; tüccarlar, esnaf, köylüler ve göçebelerden oluşuyordu.

• 🏙️ Tüccar ve Esnaf: Ticaret ve üretim işleriyle uğraşan şehir halkıdır. Esnaflar, kâğıtçı, terzi, kürkçü gibi çeşitli meslek gruplarından oluşuyordu.
• 🌾 Köylüler: Osmanlı nüfusunun çoğunluğu köylerde yaşardı. Çiftliklerde çalışır, tarım ve hayvancılıkla uğraşırlardı.
• ⛺ Göçebeler (Konargöçerler): Hayatlarını yaylak ve kışlak arasında sürdüren, hayvancılık ve dokumacılıkla geçinen gruptur.

---

2. Sosyal Hareketlilik

📜 Osmanlı toplumunda sınıflar arasında geçiş mümkündü. Müslüman olup başarılı olanlar yönetici sınıfına katılabilirdi (dikey hareketlilik). Köyden şehre göç edenler ise yatay hareketlilik yapardı.

---

3. Millet Sistemi

📜 Osmanlı Devleti, toplulukları din ve mezhep esasına göre organize eden bir sistemle yönetirdi. Bu sistemde:

• 🕌 Müslüman çoğunluk: Türkler, Araplar, Boşnaklar, Arnavutlar ve Acemler.
• ✝️ Ortodoks, Ermeni ve Yahudiler: Gayrimüslim milletler olarak kabul edilmiştir.

📌 Her millet kendi dinî liderleri aracılığıyla özerklik içinde yönetilirdi.

---

4. Osmanlı Ailesi

👨‍👩‍👧‍👦 Osmanlı ailesi, İslam hukuku ve Türk töresine göre şekillenmişti. Evlenme işlemleri kadı huzurunda yapılır, nikâh deftere kaydedilirdi.

• 🔹 Mehir (nikâh bedeli) sadece kadına aitti.
• 🔹 Osmanlı ailesinde genellikle tek eşlilik hâkimdi.

---

5. Sosyal Yardımlaşma

🤝 Osmanlı toplumunda yardımlaşma, vakıflar aracılığıyla sağlanıyordu. Vakıflar cami, mektep, hastane gibi sosyal hizmetler için kullanılmıştır.

• 📜 Vakıflar, eğitimden sağlığa kadar birçok alanda hizmet sunuyordu.
• 🔹 Avarız vakıfları ise mahalle ve köylerin ihtiyaçlarını karşılayan önemli yardım kuruluşlarıydı.

---

6. Toplumsal Yaşantı

a) Saray:

🏛️ Topkapı Sarayı, padişahların yaşamını sürdürdüğü ve devleti yönettiği yerdi. Sarayda Harem, Enderun ve Birun gibi bölümler bulunuyordu.

b) Şehir:

• 📜 Müslüman halkın günlük yaşamı namaz vakitlerine göre düzenlenirdi.
• 🕌 Bayramlar, şenlikler ve Ramazan ayı sosyal etkinliklerin önemli parçasıydı.
• ☕ Kahvehaneler, sohbet ve eğlence yerleri olarak popülerdi.

c) Köy:

• 🌾 Köy halkı tarım ve hayvancılıkla uğraşırdı. Temel besinler süt, yoğurt, peynir ve meyveydi.
• 🏠 Evler genellikle ahşap olup, kilim ve halılarla döşenirdi.

d) Göçebeler (Konargöçerler):

• ⛺ Hayvancılık ve dokumacılıkla geçinir, çadırda yaşarlardı.
• 📜 Halı, kilim, heybe gibi ürünler dokuyarak ekonomik katkı sağlarlardı.

---

💡 Genel Değerlendirme:

📌 Osmanlı toplum yapısı, adalet ve hoşgörüye dayalı bir sistemle şekillenmişti. Askerî sınıf devletin yönetiminden sorumlu olurken, reaya sınıfı üretim ve ticaretle uğraşıyordu. Millet sistemi sayesinde farklı din ve mezhepler bir arada barış içinde yaşamıştır.

D- TANZİMAT SONRASI OSMANLI TOPLUM YAPISINDA DEĞİŞMELER

📌 D. TANZİMAT’TAN SONRA OSMANLI TOPLUM YAPISINDAKİ DEĞİŞİM

1. Toplumsal Değişim

📜 II. Mahmut, Osmanlı toplumundaki tüm unsurları tebaa olarak kabul etmiş ve Tanzimat Fermanı ile Müslüman ve gayrimüslim halk arasında eşitlik sağlamıştır.

• 📜 1856 Islahat Fermanı ile gayrimüslimlere daha fazla hak tanınmış, din ve vicdan özgürlüğü getirilmiştir.
• ⚖️ Gayrimüslimlerin devlet memurluklarına, askeri hizmetlere ve okullara alınması öngörülmüştür.

📌 Tanzimat Dönemi ile birlikte Osmanlıcılık, Türkçülük, İslamcılık ve Batıcılık gibi fikir akımları ortaya çıkmıştır.

• 🔹 Yeni okullarda yenilikçi insanlar yetişmiş, Osmanlı geleneği ve eski eğitim kurumları da devam etmiştir.

📍 Göçler ve Nüfus Değişimi

• 🌍 XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren Kırım ve Kafkasya’dan Anadolu’ya yoğun göçler yaşanmıştır.
• 🏘️ 1860 yılında Muhacirin Komisyonu kurulmuş, göçmenlerin iskânı sağlanmıştır.
• 📜 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında ve sonrasında göçler devam etmiş, Osmanlı nüfusunda Müslüman oranı artmıştır.

📍 Şehirlerin Gelişimi

• 🏙️ İstanbul, Selanik ve İzmir gibi şehirlerde nüfus hızla artmış, bankalar, iş hanları, kışlalar, fabrikalar kurulmuştur.
• 🎡 Eğlence yerleri ve panayırlar toplum hayatında önemli bir yere sahip olmuştur.

📍 Kadınların Sosyal Hayata Katılımı

👩‍🎓 Ahmet Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye Hanım, Osmanlı’da ilk kadın hakları savunucusu olarak kadınların sosyal hayatta daha etkin olmasını savunmuştur.

• 👩‍🔧 Kadınlar bazı iş kollarında çalışmaya başlamış, kadın-erkek eşitliği tartışmaları yaygınlaşmıştır.

📍 Giyim ve Beslenme

• 👕 Batılı giyim tarzı yaygınlaşmış; erkekler sarık yerine fes, kadınlar ferace yerine çarşaf giymeye başlamıştır.
• 🍴 Yemek masası, sandalye, çatal ve bıçak kullanımı yaygınlaşmış, modern bir yaşam tarzı benimsenmiştir.

---

2. Sosyal Yardımlaşma

🤝 Tanzimat Dönemi’nde sosyal yardımlaşma için birçok kurum kurulmuştur:

• 🏥 Darülaceze (Yoksullar Evi) ve Gureba Hastaneleri, kadın, çocuk ve yaşlıların korunmasında önemli rol oynamıştır.
• 👶 Hamidiye Etfal Hastanesi, çocuk sağlığına yönelik kurulmuş ilk hastanedir.

📍 Toplu Sünnet Törenleri

• 🎉 1899 yılında düzenlenen bir törenle iki bin yoksul çocuk padişah tarafından sünnet ettirilmiştir.
• 🔹 Bu gelenek, daha sonraki yıllarda toplu sünnet hizmetleriyle devam etmiştir.

📍 Sosyal Yardım Cemiyetleri

• 📜 Hilal-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) ve Donanma Cemiyeti, sosyal yardımlaşmanın öncü kuruluşları olmuştur.
• 👶 Yetim kalan çocuklar darüleytamlara (çocuk yurtları) yerleştirilerek koruma altına alınmıştır.

---

💡 Genel Değerlendirme:

📌 Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı toplumu, Batı ile etkileşimle büyük bir sosyal dönüşüm yaşamıştır. Eğitimden giyime, kadın haklarından sosyal yardımlaşmaya kadar pek çok alanda reformlar gerçekleştirilmiştir. Göçlerle artan nüfus, yeni yerleşim alanlarının oluşmasını sağlamış, şehirleşme hızlanmıştır. Modernleşme çabaları, toplumu yeni bir döneme hazırlamıştır.

E- CUMHURİYET DÖNEMİNDE TOPLUM YAPISI

📌 E. ÇAĞDAŞ TÜRK TOPLUMU

1. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Toplumsal Değişim

📜 Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sonrasında gerçekleşen göçler, Osmanlı’nın nüfus yapısında önemli değişikliklere neden oldu.

• 🔹 İşgal yıllarında halkın maneviyatını yükseltmek için çeşitli cemiyetler kuruldu.
• ⚖️ İstiklal Savaşı’nın kazanılmasının ardından imparatorluktan ulus devlete geçildi.

📌 1921 Anayasası, olağanüstü şartlar nedeniyle vatandaşlık hükümlerine yer vermemiş ancak millet ve egemenlik kavramlarına vurgu yapmıştır.

📌 1924 Anayasası, Türkiye’de yaşayan herkesi din ve ırk farkı gözetmeksizin vatandaş olarak tanımlamıştır.

📍 Türkiye Cumhuriyeti’nde Tam Bağımsızlık ve Eğitim

• 🇹🇷 Atatürk, Türk toplumu için muasır medeniyet seviyesine ulaşmayı hedeflemiştir.
• 📖 Tevhidi Tedrisat Kanunu (1924) ile eğitim birliği sağlanarak bilimsel düşüncenin yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.

📌 Türk toplumu, çağın ileri vasıflarını benimseyerek hür düşünce, toplumsal dayanışma ve vatandaşlık bilinci etrafında birleşmiştir.

---

2. Toplumsal Alanda Yapılan İnkılâplar

🤝 Yeni Türk toplumu, inkılâplarla modernleşme yolunda önemli adımlar atmıştır:

• 🎩 Şapka Kanunu (25 Kasım 1925): Modern kıyafetlerin benimsenmesi sağlandı.
• 🕌 Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925): Laiklik ilkesine uygun düzenlemeler yapıldı.
• ⚖️ Medeni Kanun’un Kabulü (1926): Kadın-erkek eşitliği sağlanmış, laik hukuk sistemine geçiş tamamlanmıştır.
• 🪪 Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934): Herkese bir soyadı verilmiştir.
• ❌ Unvanların Kaldırılması (29 Kasım 1934): Ağa, paşa, efendi gibi unvanlar yasaklanmıştır.

---

3. Kültürel ve Eğitsel Değişimler

📍 Radyo ve Tiyatro

• 📻 Radyo (1927): Yapılan inkılâplar halka duyurulmuştur.
• 🎭 Darülbedayi: İstanbul Belediyesine bağlanarak İstanbul Şehir Tiyatrosu adını almış, bünyesinde çocuk tiyatrosu açılmıştır.

📍 Opera ve Üniversite Reformları

• 🎼 Opera Cemiyeti (1930): Modern sanat faaliyetlerinin temelleri atılmıştır.
• 🎓 Darülfünun: İstanbul Üniversitesi adıyla yeniden yapılandırılmıştır.

📍 Halk Eğitimi

• 📖 Halkın eğitilmesi amacıyla Halkevleri açılmıştır.

---

💡 Genel Değerlendirme:

📌 Çağdaş Türk toplumu, Atatürk’ün önderliğinde gerçekleştirilen inkılâplar sayesinde modernleşmiş ve muasır medeniyet seviyesine ulaşma yolunda önemli adımlar atmıştır. Eğitimden kültüre, hukuktan sosyal hayata kadar birçok alanda gerçekleştirilen reformlarla Türk toplumu, çağdaş dünyada saygın bir yer edinmiştir.

11. SINIF SEÇMELİ TARİH ÜNİTE ÖZETLERİ:

.................

ETKİNLİKLER

11. SINF SEÇMELİ TARİH, 2.ÜNİTE

"Açık uçlu ve Çoktan Seçmeli Sorular, Kelime Bulmaca ve Kelime Eşleştirme, Bilgi Kartları, Tarihte İlkler ve Enler, Tarihsel Kronoloji,."

Daha Fazla Oku